پژوهشی در فهرست نویسی برای کتابهای فارسی (بر پایه متون ادبی)

کتاب یکی از تجلّیات مبارک تمدن بشری در ازای زندگی و تکامل معنوی اوست که در ایران زمین سابقه ای بسیار طولانی دارد. از پیش از اسلام آگاهی کافی نداریم ولی در دورۀ اسلامی از کتاب و فهرست نویسی برای کتابخانه ها اطلاعاتی مستند به دست داریم. "کتاب" و "تعلیم "در تمدن اسلامی پایگاهی، رفیع دارد تا بدان اندازه که نخستین پیام پروردگار به رسول اکرم ص با" اقرأ" آغاز می گردد و در آن به آموختن و تعلیم سفارش می شود، نیز درکلام الهی" قلم" یعنی وسیله کتابت مورد سوگند قرار می گیرد و حدود سیصد وبیست بار واژۀ کتاب و مشتّقات آن به کار می رود. جانشینان پیامبر اکرم نیز برای کتاب ارجی فوق العاده قائل بوند. مولای متقیان "کتابها" را یعنی در حقیقت کتابخانه را به گردشگاه دانشمندان تعبیر می کند و نیز از قول امام جعفر صادق (ع) نقل کرده اند که :جان و روح انسان بر نبشتار تکیه کرده و بدان آرام می گیرد. از سویی دیگر ایرانیان نیز خود تمدنی بسیار قدیمی داشتند، متخصصان خط شناس نخستین خطی را که در ایران باستان سابقه ای تاریخی داشته، خط "دین دبیره" دانسته اند که کتاب اوستا به آن خط نگارش یافته و طبق اسناد معتبر اختراع آن را دو هزار سال پیش از میلاد مسیح دانسته اند. پیدایی خط، وجود اسناد مکتوب را تأیید می کند علاوه بر اسناد اوستا بسیاری کتابها و نوشته های دیگر حداقل مانند فرمانهای حاکمان و نامه های فرمانروایان وقت و همچنین کتابهایی در زمینه های سیاست و ارشاد مردم و غیره وجود داشته است، شکی نیست که این نوشته ها و کتاب ها به پیش از اختراع کاغذ برمی گردد و ما شواهد و اسناد معتبری نیز از نوشتن بر روی الواح گل پخته یا پوست درخت یا پوست گاو و سنگ و غیره در دست داریم که بسیاری از آنها تاکنون نیز باقی مانده است. نوشته اند: زردشت در سال سی ام پادشاهی گشتاسب اوستا را با خطّی زرین بر روی دوازده هزار پوست گاو بر گشتاسب عرضه داشت. از دو زبان مشهور دورۀ باستانی ایران یعنی اوستایی و فارسی باستان اثاری برجای مانده است که قدیمی ترین آثار مکتوب زبان اوستایی متعلق به حدود هشت تا ده قرن پیش از میلاد و قدیمی ترین آثار مربوط به زبان فارسی باستان متعلق به قرن پنجم پیش از میلاد است. شکی نیست که در کشوری کهنسال و باستانی چون ایران، کتاب و کتابت عمری به درازای تمدن و تاریخ آن دارد.